3. Primer profilaksinin kesilmesi

4. Primer profilaksinin tekrar başlanması

5. Sekonder profilaksinin başlanması

6.Sekonder profilaksinin kesilmesi

7. Sekonder profilaksinin tekrar başlanması

8. Özel durumlar

II) Kriptosporidyoz HIV ile infekte kişilerdeki en sık diare etkeni Cryptosporidium’ dur. Özellikle CD4+T lenfosit sayısı 100/uL’ nin altında olan kişilerde kolera benzeri ciddi bir tabloya yol açabilir (9). Cryptosporidium parvum primer olarak sulu diareden sorumludur. CD4+T lenfosit sayısı 50/uL’ nin altında olanlarda biliyer kriptosporidyoz görülebilir. Kriptosporidyozda etkinliği kanıtlanmış bir tedavi rejimi yoktur bunun için karşılaşmanın ve bulaşın önlenmesi önemlidir. HAART’ ın etkili tek tedavi olduğu düşünülmektedir.

1. Karşılaşmanın önlenmesi

2. Primer profilaksi

3. Sekonder profilaksi

4. Özel durumlarda profilaksi

III) Kandidiyaz Antiretroviral tedavideki tüm gelişmelere rağmen, özellikle son yıllarda dirençli Candida suşlarının görülme sıklığının artmasıyla, kandidiyaz halen önemli bir morbidite sebebidir. Candida infeksiyonları genellikle tedaviye cevap vermesine rağmen sık tekrarlarlar. Mukozal kandidiyazın ciddilik derecesi immün yetmezliğin seviyesi ile orantılıdır. Oral kandidiyaz ilerleyici hastalığın göstergesi iken, özefageal kandidiyaz AIDS belirleyici durumlardan biri olarak kabul edilmektedir. Vajinal kandidiyaz ise kişinin immunolojik durumuyla daha az ilişkilidir. Bu sebeple değişik mukozal alanlardaki tutulumun patolojisinin değişken olduğu düşünülmektedir. CD4+T lenfosit sayısından bağımsız olarak HIV viral yükü ile kandidiyazın ciddiyetinin arttığını belirten ve HIV(+) olmanın başlı başına bir risk olduğunu savunan yazılar mevcuttur (11).

1. Karşılaşmanın önlenmesi

2. Primer profilaksi

3. Sekonder profilaksi

4. Özel durumlar

IV) Herpes simpleks virüs infeksiyonu

1. Karşılaşmanın önlenmesi

2. Primer profilaksi

3. Sekonder profilaksi

4. Özel durumlar

KAYNAKLAR:
1. CDC. USHPS/IDSA guidelines for the prevention of opportunistic infections in persons infected with human immunodeficiency virus. MMWR 2002,51(No. RR-8):1-60.
2. Durusu M, Güven GS. HIV ile infekte kişilerde fırsatçı infeksiyonlara profilaktik tedavi yaklaşımları. Türk HIV/AIDS Dergisi. 2003 ;6(3):72-78.
3. Shafran SD, Mashinter LD, Phillips P, Lalonde RG, Gill MJ, Walmsley SL, Toma E, Conway B, Fong IW, Rachlis AR, Williams KE, Garber GE, Schlech WF, Smaill F, Pradier C. Successful discontinuation of therapy for disseminated Mycobacterium avium complex infection after effective antiretroviral therapy. Ann Intern Med. 2002 Nov 5;137(9):734-7.
4. CDC. USHPS/IDSA guidelines for the prevention of opportunistic infections in persons infected with human immunodeficiency virus. MMWR 1999,48(No. RR-10):1-59.
5. El-Sadr WM, Burman WJ, Grant LB, Matts JP, Hafner R, Crane L, Zeh D, Gallagher B, Mannheimer SB, Martinez A, Gordin F. Discontinuation of prophylaxis for Mycobacterium avium complex disease in HIV-infected patients who have a response to antiretroviral therapy. Terry Beirn Community Programs for Clinical Research on AIDS. N Engl J Med. 2000 Apr 13;342(15):1085-92.
6. Currier JS, Williams PL, Koletar SL, Cohn SE, Murphy RL, Heald AE, Hafner R, Bassily EL, Lederman HM, Knirsch C, Benson CA, Valdez H, Aberg JA, McCutchan JA. Discontinuation of Mycobacterium avium complex prophylaxis in patients with antiretroviral therapy-induced increases in CD4+ cell count. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. AIDS Clinical Trials Group 362 Study Team. Ann Intern Med. 2000 Oct 3;133(7):493-503.
7. Cinti SK, Kaul DR, Sax PE, Crane LR, Kazanjian PH. Recurrence of Mycobacterium avium infection in patients receiving highly active antiretroviral therapy and antimycobacterial agents. Clin Infect Dis. 2000 Mar;30(3):511-4.
8. Freund YR, Dousman L, Mohagheghpour N. Prophylactic clarithromycin to treat mycobacterium avium in HIV patients receiving zidovudine may significantly increase mortality by suppressing lymphopoiesis and hematopoiesis. Int Immunopharmacol. 2002 Sep; 2(10): 1465-75.
9. Dionisio D. Cryptosporidiosis in HIV-infected patients. J Postgrad Med. 2002 Jul-Sep;48(3):215-6.
10. Hellard M, Hocking J, Willis J, Dore G, Fairley C. Risk factors leading to Cryptosporidium infection in men who have sex with men. Sex Transm Infect. 2003 Oct;79(5):412-4.
11. Ohmit SE, Sobel JD, Schuman P, Duerr A, Mayer K, Rompalo A, Klein RS; HIV Epidemiology Research Study (HERS) Group. Longitudinal study of mucosal Candida species colonization and candidiasis among human immunodeficiency virus (HIV)-seropositive and at-risk HIV-seronegative women. J Infect Dis. 2003 Jul 1;188(1):118-27. Epub 2003 Jun 23.
12. Munoz P, Fernandez-Turegano CP, Alcala L, Rodriguez-Creixems M, Pelaez T, Bouza E. Frequency and clinical significance of bloodstream infections caused by C albicans strains with reduced susceptibility to fluconazole. Diagn Microbiol Infect Dis. 2002 Oct;44(2):163-7.
13. DeJesus E, Wald A, Warren T, Schacker TW, Trottier S, Shahmanesh M, Hill JL, Brennan CA. Valacyclovir International HSV Study Group. Valacyclovir for the suppression of recurrent genital herpes in human immunodeficiency virus-infected subjects. J Infect Dis. 2003 Oct 1;188(7):1009-16. Epub 2003 Sep 10.

HIV/AIDS OLGULARINDA ÖLÜM NEDENLERİ

Dr. Şebnem Eren*
Dr. Nuriye Taşdelen-Fışgın**
Dr. Nurcan Baykam*
Dr. Aysel K. Çelikbaş*
Dr. Tümer Güven*
Dr. Başak Dokuzoğuz*
* Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 1. Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği
** Ondokuz Mayıs Üniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı.

ÖZET

Kliniğimizde, 1994 ile 2002 tarihleri arasında takip ve tedavi edilen toplam 67 olgudan, kaybedilen 21 olgu çalışmaya alındı. Bu olguların ölüm nedenleri tespit edildi. Bu nedenler; fırsatçı infeksiyonlar, fırsatçı maligniteler , HIV (Human Immunodeficiency Virus) tükenmişlik sendromu ve diğer nedenler (kaza, intihar, over doz, vd) şeklinde sınıflandırıldı. Fırsatçı infeksiyonlar ölüm nedenlerinin ilk sırasını oluşturdu. İkinci sıklıkta HIV tükenmişlik sendromu görülürken, maligniteler son sırada yer aldı.

Anahtar Kelimeler: HIV/AIDS, ölüm nedenleri, HAART.

SUMMARY
The aim of the present study was to investigate causes of death in long-term care hospital patients with AIDS between 1994 and 2002 in our center. Twenty-one patient who had died with AIDS were included in our study. Causes of deaths are related to conditions such as opportunistic infection, opportunistic malignancy, HIV associated wasting syndrome, and others (injury, suicide, over dose). The most common death of reason is opportunistic infection. HIV associated wasting syndrome is second common cause of death.

Key words: Cause of death, HIV/AIDS, HAART

GİRİŞ
HIV infeksiyonu, vücudun savunma sistemini harap ederek, farklı bir çok fırsatçı infeksiyon ve malignite gelişmesine neden olan, kronik bir hastalıktır. İlk olarak AIDS (Acquired Immunodeficiencı Syndrome) 1981 yılında Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde tanımlanmıştır. Daha önce sporadik olarak görülen PCP (Pneumocystis carini pnömonisi) ve Kaposi sarkomu vakalarında artış olduğu tespit edilmiştir (1,2). Bu vakalar HIV/AIDS’in tanımlanmasında yol gösterici olmuştur (3). 1981 yılından günümüze kadar, HIV/AIDS kliniği ve tedavisi ile ilgili bir çok ilerlemeler kaydedilmiştir. Özellikle HAART ‘ın uygulanmaya başlaması ile HIV/AIDS’e bağlı ölüm oranları azalırken, tedavi sonucu gelişen komplikasyonlar ve HIV/AIDS dışı nedenler sonucu gelişen ölüm oranlarında artış olmuştur (4,5). Tüm bu gelişmelere rağmen, HIV/AIDS’e bağlı görülen fırsatçı infeksiyonlar ve maligniteler ölüm nedenlerinin ilk sıralarında yer almaktadır (6).
Bu çalışmanın amacı, kliniğimizde takip edilen HIV/AIDS olgularının ölüm nedenlerini tespit etmektir.
MATERYAL-METOD
1994-2002 tarihleri arasında Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği’nde takip ve tedavi edilen toplam 67 olgudan kaybedilen 21 olgu retrospektif olarak değerlendirildi. Hastaların kliniğimize ilk başvurduğu sıradaki evreleri ve hastalığın ilerlediği evreler tespit edildi. Ölüm nedenleri; fırsatçı infeksiyonlar, fırsatçı maligniteler, HIV tükenmişlik sendromu ve diğer nedenler (kaza, intihar, aşırı doz, vd) şeklinde sınıflandırıldı.

BULGULAR
Sekiz yıl süreyle takip edilen 67 olgudan 21’i (%31,3) kaybedildi. Olguların 5’i (%23,8) kadın, 16’sı(%76,2) erkekti. Yaş ortalaması 39,8 yıl (26-65) olarak bulundu. Kaybedilen 21 olguda 30 farklı ölüm nedeni tespit edildi. Olguların 17’sinde kesin ölüm nedeni saptanırken, 4’ünde olası nedenler düşünüldü. Ölüm nedenlerine (n=30) bakıldığında %56,7 (n=17) ile fırsatçı infeksiyonlar ilk sırada yer alırken, %30 (n=9) ile HIV tükenmişlik sendromu 2. sırada ve %13,3 (n=4) ile fırsatçı maligniteler 3. sırada tespit edildi. Yirmibir HIV/AIDS olgusundan yeni tespit edilen 9’u antiretroviral tedavi başlanamadan kaybedildi. Diğer olguların ise tedavisini düzenli kullanmadığı ve kontrolleri aksattığı gözlendi. Tablo-1’de olguların özellikleri, Tablo-2’de ölüm nedenlerinin dağılımı gösterilmiştir.

TARTIŞMA
HIV/AIDS infeksiyonunun seyri sırasında erken semptomatik dönemden geç semptomatik döneme geçişte, CD4 hücre sayısının 200/mm3’ün altına düşmesi ile birlikte HIV RNA sayısının yükselmesi fırsatçı infeksiyonlar ve malignitelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır (7). İleri dönem HIV hastalarında fırsatçı infeksiyonlar ve malignitelerin yanında, HIV tükenmişlik sendromu gelişmesi, hastaların kaybedilmesine neden olmaktadır. Son yıllarda HAART uygulanmasının viral yükte azalma ve CD4 sayısında yükselmeye neden olduğu bildirilmektedir. Buna paralel olarak hastaların klinik bulgularında düzelme, fırsatçı infeksiyon ve malignite oranlarında azalma olduğu tespit edilmiştir (4,5,8,9,10,11). Ancak halen olgularımızda da görüldüğü gibi fırsatçı infeksiyonlar ilk sıralardaki yerini korumaktadır (6). Fırsatçı infeksiyonlar irdelendiğinde, tüberkülozun özellikle gelişmiş ülkelerde HIV/AIDS artışına paralel olarak arttığı ve ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer aldığı bildirilmektedir (12,13,14,15,16). Olgularımızda da tüberkülozun %16,6 (n=5) oranı ile fırsatçı infeksiyonlar içinde ilk sırada olduğu saptandı. Parazitik protozoolar HIV epidemisinin keşfinde ana rol oynamışlardır (7). Özellikle PCP ve serebral tokzoplazma infeksiyonu, HIV/AIDS hastalarındaki ölüm nedenlerinin başında gelmekteydi (7). Uygun kemoterapi ve kemoprofilaksi kullanımı, bu hastalıkların görülme sıklığını azaltmıştır (17,18). Olgularımızda da PCP ve Toxoplazma ensefaliti ölüm nedenleri arasında diğer viral ve mantar infeksiyonlarından sonra gelmekteydi. Bizde bunun uygulanan profilaksiyle ilişkili olduğu kanısına vardık. Gelişmekte olan ve özellikle de geri kalmış ülkelerde, alt yapı ve eğitim sorunlarıyla paralellik göstermesi açısından, enterik gram negatif bakteriler, HIV/AIDS olgularında sık tekrarlaması, ağır seyretmesi ve yüksek mortaliteye neden olması bakımından önemli bir yere sahiptir (19). Ülkemiz bu bakteriler açısından endemik olmasına rağmen, olgularımızda bu tip bir fırsatçı infeksiyonla karşılaşmadık. Olguların 15’inin başvurduğunda C3 evresinde olması ve ölüm nedenleri arasında ikinci sıklıkta HIV tükenmişlik sendromunun görülmesi, olguların sağlık kurumlarına ileri evrede başvurması ve uygulanan antiretroviral tedaviye hastaların uyum göstermemesi ile ilişkili olduğu düşüncesindeyiz. Biz daha önceki çalışmamızda antiretroviral tedavi sürekliliğini engelleyen faktörlerin başında hastanın kendisine ait nedenler sonucunda tedaviye uyum göstermemesi olduğunu saptamıştık (20). Bu da tüm dünyada HAART uygulaması sonrasında HIV/AIDS’e bağlı ölüm nedenlerinde azalma olurken, olgularımızda hala ilk sırada fırsatçı infeksiyonların ve ikinci sırada HIV tükenmişlik sendromunun yer almasını açıklamaktadır.

KAYNAKLAR:
1. Ünal S, Çetinkaya Y. Edinsel İmmun Yetmezlik Sendromu. Topçu W. A, Söyletir G, Doğanay M. İnfeksiyon Hastalıkları. İstanbul, Nobel Tıp Kitabevi 1996; 303-15.
2. Del Rio C, Curran JW. Epidemiology and Prevention of Acquired Immunodeficiency Syndrom and Human Immunodeficiency Virus Infection. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R. Principles and Practice of Infectious Diseases. Fifth edition, 2000; 1340-68.
3. AIDS Prevention through health promotion: Facing sensitive issues WHO 1991.
4. Selik RM, Byers RH Jr, Dworkin MS. Trends in diseases reported on U.S. death certificates that mentioned HIV infection, 1987-1999. J Acquire Immune Defic Syndr 2002 Apr 1;29(4):378-87
5. Oka S. Current HIV therapy and its clinical problems. Rinsho Byori 2000 Jul;48(7):575-9.
6. Bonnet F, Morlat P, Chene G, et al. Causes of death among HIV-infected patients in the era of highly active antiretroviral therapy, Bordeaux, France, 1998-1999. HIV Med 2002 Jul;3(3):195-9.
7. Seitz HM, Trammer T. Opportunistic infections caused by protozoan parasites. Tokai J Exp Clin Med 1998 Dec; 23(6): 249-57.
8. Sansone GR, Frengley JD. Impact of HAART on causes of death of persons with late-stage AIDS. J Urban Health 2000 Jun;77(2):166-75.
9. Alonso Socas M del M, Gomez Sirvent JL, Santolaria Fernandez F,et.al. The efficacy of antiretroviral treatment in patients with human immunodeficiency virus infection. A study of 807 patients. Med Clin (Barc) 2000 Oct 21; 115 (13): 481-6.
10. Marquardt T, Jablonowski H . Opportunistic infections. Developments and trends since establishment of HAART therapy. MMW Fortschr Med 2001 Apr 2;143 Suppl 1:56-60.
11. Valdez H, Chowdhry TK, Asaad R, et al. Changing spectrum of mortality due to human immunodeficiency virus: analysis of 260 deaths during 1995—1999. Clin Infect Dis 2001 May 15;32(10):1487-93.
12. Santo AH, Pinheiro CE, Jordani MS. AIDS as underlying and associated causes of death, State of S. Paulo, Brazil, 1998. Rev Saude Publica 2000 Dec;34(6):581-8.
13. Ansari NA, Kombe AH, Kenyon TA, et al. Pathology and causes of death in a group of 128 predominantly HIV-positive patients in Botswana, 1997-1998. Int J Tuberc Lung Dis 2002 Jan;6(1):55-63.
14. Santo AH, Pinheiro CE, Jordani MS. AIDS as underlying and associated causes of death, State of S. Paulo, Brazil, 1998. Rev Saude Publica 2000 Dec; 34 (6): 581-8.
15. Domoua K, N’Dhatz M, Coulibaly G, et al. Autopsy findings in 70 AIDS patients who died in a department of pneumology in Ivory Coast: impact of tuberculosis. Med Trop (Mars) 1995;55(3):252-4.
16. Hofman P, Saint-Paul MC, Battaglione V. Autopsy findings in the acquired immunodeficiency syndrome (AIDS). A report of 395 cases from the south of France. Pathol Res Pract 1999; 195(4): 209-17
17.Passos LN, Araujo Filho OF, Andrade Junior HF. Toxoplasma encephalitis in AIDS patients in Sao Paulo during 1988 and 1991. A comparative retrospective analysis. Rev Inst Med Trop Sao Paulo 2000 May-Jun;42(3):141-5.
18. Semela D, Glatz M, Hunziker D, Schmid U, et al. Cause of death and autopsy findings in patients of the Swiss HIV Cohort Study (SHCS). Schweiz Med Wochenschr 2000 Nov 11; 130 (45): 1726-33.
19. Gordon MA, Banda HT, Gondwe M, et al. Non-typhoidal salmonella bacteraemia among HIV-infected Malawian adults: high mortality and frequent recrudescence. AIDS 2002 Aug 16;16(12):1633-41.
20. Fışgın TN, Baykam N, Çelikbaş A, et al. HIV/AIDS Olgularında Tedavi Sürekliliğini Engelleyen Faktörler. HIV/AIDS 2002 Temmuz-Ağustos-Eylül 5;3:105-8.

HIV/AIDS’Lİ HASTALARIN TEDAVİYE UYUMUNU ETKİLEYEN PSİKOSOSYAL FAKTÖRLER

Yrd. Doç. Dr. Fatma Akıncı*
Doç. Dr. Fatma Öz**
* Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü
** Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı

ÖZET

Bu çalışma HIV (+) ve AIDS’li hastaların tedaviye uyumlarını etkileyen psikososyal faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini İstanbul, İzmir ve Ankara’da tedavi edilen 36 (24 E, 12 K) HIV (+) ve AIDS’li hasta oluşturmuştur. Araştırmanın verileri 12 Nisan-25 Ekim 2002 tarihleri arasında, görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak sosyodemografik ve hastalık ile ilgili özellikleri, sosyal destek ve tedaviye uyumla ilgili bilgileri içeren "Hasta Bilgi Formu" ve depresyon düzeyini ölçen "Beck Depresyon Ölçeği" kullanılmıştır. Yapılan istatistiksel analizlerde yüzdelik, Fisher kesin ki-kare, ortalama ve t-testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda hastaların % 61.1’inin tedaviye uyumunun yetersiz olduğu; 8 yıldan az eğitim alanların, sosyal desteği olmayanların, sosyal güvencesi yeşil kart olanların ve depresyon belirti düzeyleri yüksek olanların tedaviye uyumunun yetersiz olduğu belirlenmiştir. Hastaların tedaviye uyum düzeylerini artırmak için Enfeksiyon Hastalıkları Kliniği ile Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisinin işbirliği yapması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler: HIV/AIDS, Tedaviye Uyum, Psikososyal, Depresyon, Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi.

SUMMARY
This study was carried out to determine psychosocial factors that affect adherence of HIV/AIDS patients. The samples of study was 36 (24 M, 12 F) HIV/AIDS patients who are treated in Ankara, İstanbul and İzmir. The data were collected between April 15th October 25th 2002 with interview by "Patients Information Questionnaire" which is related sociodemographic characteristics, treatment adherence and social support data and "Beck Depression Inventory" which is measuring level of depressive symptoms. In statistical analysis percentage, mean, t-test, Fisher’s Exact Chi-Square methods were used. Results of study showed that 61.1 % of HIV/AIDS patients were noncompliant; patients who were poor, lower degree educated, have low social support and high depressive symptoms were more noncompliant. As a result of study to improve compliance levels of HIV/AIDS patients collaboration of Infection Diseases Department with Consultation Liaison Psychiatry was suggested.

Key Words: HIV/AIDS, Compliance, Psychosocial, Depression, Consultation Liaison Psychiatry.

GİRİŞ ve AMAÇ
Son yıllarda HIV/AIDS tedavisinde meydana gelen gelişmeler sayesinde, hastaların beklenen yaşam süresi uzamış ve yaşam kalitesi artmıştır (1). Ancak, oldukça karmaşık bir tedavi planı gerektirdiğinden tedaviye uyum, hastalar açısından uyulması zorunlu aynı zamanda oldukça güç bir problem haline gelmiştir. Oysa, HIV/AIDS tedavisinin etkin bir şekilde yürütülebilmesi ve ilaca dirençli virüslerin ortaya çıkmaması için bireyin tedaviye uyumunun %90-100 arasında olması gerekmektedir (1,2,3). Bu nedenle, HIV (+) ve AIDS’li hastaları takip eden sağlık ekibinin bu hedefe ulaşabilmek için hastaların tedaviye uyumlarını engelleyen faktörleri belirlemeleri ve uyumu artırmak için hasta ve hasta yakınları ile birlikte planlamalar yapmaları pek çok araştırmacı tarafından önerilmektedir (3,4,5). Tedaviye uyumsuzluk sonucu plazma HIV RNA düzeyi artmakta, virüs rezistansının gelişmesi mortalite ve morbiditenin artmasına ve çapraz direnç gelişmesine neden olmaktadır. Çapraz direnç gelişmesi hastaların hem şimdiki tedaviyi hem de gelecekteki tedavi rejiminin etkinliğini etkileyebilmektedir. Çünkü viral direnç tedavi obsiyonlarını sınırlandırıp, ilaca dirençli HIV’in bulaşma riskini arttırmaktadır (5). İlaca dirençli HIV’in bulaşması nedeniyle tedaviye uyum sorunu sadece bireyi değil aynı zamanda toplumun sağlığını ilgilendirmektedir. Tedaviye uyumsuzluk nedeniyle hastalığın hızla ilerlemesi sonucu hastanede kalma süresi arttığından ekonomik anlamda üretkenliğin kaybı ve ilaçların maliyeti nedeniyle hastalığın ülke ekonomisine getirdiği yük de artmaktadır. Scalera ve ark. (2002)’ın çalışmasına göre asemptomatik HIV (+) bir hastanın ülke ekonomisine olan yıllık maliyeti 6515 dolar iken, bu maliyet semptomatik ancak AIDS gelişmemiş hastada 12302 dolara, AIDS’li hastada ise 25269 dolara çıkmaktadır. Ortaya çıkan maliyet farklılığı, hastaların HIV enfeksiyonunun hangi aşamasında olduklarıyla doğrudan ilgilidir.
Örneğin bir hasta asemptomatik olarak uzun süre kalırsa yıllık maliyetten 5787 dolar tasarruf edilmiş olacaktır (4). Düzenli takip ve tedaviyi gerektiren hipertansiyon, epilepsi, diyabet, tüberküloz gibi kronik hastalıklarda olduğu gibi, HIV enfeksiyonunda da tedaviye uyum, uyumu etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve önlemlerin alınması hastaların yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından önemlidir. Yapılan çalışmalarda; kullanılan ilaçların sayısının ve ilaçların yan etkilerinin (3), hastaların öğrenim düzeyinin (1,2), aldıkları sosyal desteğin kalitesinin (1,2,3,6), tedavinin etkinliğine olan inancın (4), hastalığa ilişkin damgalanmanın (stigma) varlığının (2,4), tedavi ekibiyle olan ilişkilerin (1,7,8,9,10) ve özellikle depresyon başta olmak üzere ruhsal durumun (1,4,7,11) HIV (+) ve AIDS’li hastaların tedaviye uyumunu etkilediği belirlenmiştir. Hastalığın her aşamasında ortaya çıkabilen ve hastaların tedaviye uyumunu etkileyen depresyonun belirtilerinin erken dönemde tespit edilmesi ve uygun müdahalenin planlanması tedaviye uyum ve dolayısıyla maliyetin azaltılması açısından önemli görülmektedir. Bunun için enfeksiyon hastalıkları ile psikiyatrinin işbirliği önem kazanmaktadır (7). T.C. Sağlık Bakanlığı Bulaşıcı Hastalıklar Dairesi Başkanlığı Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Şubesi verilerine göre, Türkiye’deki HIV (+) vaka sayısı hızla artmakta ve her geçen gün yeni hastaların tedavisine başlanmaktadır. Başlanan tedavinin başarısı açısından düzenli uygulanması oldukça önemlidir (12,13). Literatürde oldukça fazla yer tutan bu konuyla ilgili ülkemizde yapılmış çalışmaların oldukça sınırlı düzeyde olduğu söylenebilir. Bu nedenle, bu çalışma araştırmacılar tarafından HIV (+) ve AIDS’li hastaların tedaviye uyumlarını etkileyebilecek psikososyal faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır.

YÖNTEM ve GEREÇLER
Araştırmanın evrenini T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Daire Başkanlığı, Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Şubesi 2002 yılı verilerine göre HIV(+) bildiriminin en çok yapıldığı iller olan İstanbul (440 vaka), İzmir (130 vaka) ve Ankara’daki (76 vaka) hastanelerin enfeksiyon hastalıkları polikliniklerinde izlenen ve ilaç tedavisi uygulanan hastalar oluşturmuştur. Araştırmanın kapsamındaki hastanelerden; SB. Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, SB. Haseki Hastanesi, SB. Haydarpaşa Numune Hastanesi, İzmir Devlet Hastanesi’nde haftada beş gün; SSK Okmeydanı Araştırma ve Uygulama Hastanesi ve Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde haftada iki gün, SSK Bozyaka Hastanesi’nde haftada bir gün HIV pozitif ve AIDS hastalarına poliklinik hizmetleri verilmektedir. Araştırma sonunda hedeflenen 39 hastanın 36’sına (%92.3) ulaşılmıştır. Üç hasta araştırmaya katılmayı kabul etmemiştir. Hastalardan veriler "Hasta Bilgi Formu" ve "Beck Depresyon Ölçeği" ile 12 Nisan-25 Ekim 2002 tarihleri arasında ve görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Verilerin istatistiksel analizinde yüzdelik, ortalama, Fisher kesin ki-kare ve t-testi kullanılmıştır. Hasta Bilgi Formu: Araştırmacılar tarafından literatürden (14,15,16,17, 18,19) yararlanarak hazırlanan "Hasta Bilgi Formu", hastalara ilişkin sosyo-demografik özellikleri, hastalığına ilişkin özellikleri, sosyal destek kaynaklarını ve tedaviye uyumu içeren açık ve kapalı uçlu 16 sorudan oluşmuştur. Sosyal destek kaynaklarının belirlenmesi için hastalara "Bir sıkıntınız ya da ihtiyacınız olduğunda ulaşabileceğiniz, yardım alabileceğiniz, destek alabileceğiniz biri/birileri var mı?" sorusu sorulmuş, destek aldığı kişileri listelemesi istenmiştir. Daha sonra "Sizce size verilen bu destek/destekler yeterli oluyor mu?" sorusu ile algılanan sosyal destek değerlendirilmiştir. İki soruya verilen yanıtlar bir arada değerlendirilmiş; aldığı sosyal desteği yeterli bulan hastalar "Sosyal desteği olanlar", diğerleri "Sosyal desteği olmayanlar" diye sınıflandırılmıştır. Tedaviye uyumun belirlenmesinde son iki hafta-dört hafta ve 6 hafta içinde içilmesi unutulan antiretroviral ilaçların sayısına göre hesaplanan, Ho ve ark. (2002) tarafından geliştirilen yöntem kullanılmıştır (20). Yapılan değerlendirmede % 95-100’ünü uygulayanlar "uyumlu", diğerleri "uyumsuz" olarak sınıflandırılmıştır (14,15,20).

Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ): Beck ve arkadaşları tarafından 1961 yılında depresyonlu hastalarda en sık görülen duygusal, somatik, bilişsel ve motivasyona dayalı belirtilere yer verilerek geliştirilmiştir. Ölçeğin amacı hastalarda depresyon belirtilerinin derecesini objektif olarak belirlemektir. BDÖ depresyonun bilişsel ve duygusal belirtilerine ağırlık veren, somatik belirtilere az vurgu yapan (yalnızca iştahsızlık, kilo kaybı ve libido azalmasına yer veren) bir ölçektir. Bu nedenle bedensel hastalığı olan kişilerde depresyonun taranması için uygun görülen bir ölçektir (21,22). Ölçeğin Türkiye’deki geçerliği Tegin ve Hisli tarafından yapılmıştır (22).
BDÖ 21 maddeden oluşan bir öz-değerlendirme ölçeğidir. Ölçeğin maddeleri, 0 ile 3 arasında derecelendirilmiştir. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 0, en yüksek puan ise 63’dür. Alınan puanın artması hastanın depresyon belirtilerinin düzeyinin arttığı anlamına gelmektedir. Kesme puanı genel olarak 17 olarak kabul edilmektedir (21).

BULGULAR
Hastaların Sosyodemografik Özellikleri: Araştırma sonucunda HIV/AIDS’li hastaların, %66.7’sinin erkek, %33.3’ünün 25-36 yaşları arasında, % 36.1’inin lise mezunu, %50’sinin evli, %61.1’inin düşük sosyoekonomik düzeyde, %25’inin yeşil kartlı olduğu; %55.6’sının eve gelir getiren bir işte çalışmadığı; çalışanların %47.1’inin düzenli geliri olmayan işlerde çalıştığı; %58.3’ünün HIV’i cinsel yolla aldığı, hastalık süresinin ortalama 52.81± 53.46 ay olduğu (min:2-max:240), %52.8’inin semptomatik safhada olduğu; çoğunluğunun (%78.8) sosyal destek kaynaklarının olduğu belirlenmiştir. Hastalar sosyal destek kaynağı olarak en fazla ailelerini göstermişlerdir. Tedaviye Uyum: Hastaların tedaviye uyum özellikleri Tablo 1 ve 2’de verilmiştir. Tablolarda; hastaların %61.1’inin tedaviye uymadığı; tedaviye uyum sağlamayanların en fazla ekonomik sorunları nedeniyle ilaçları alamamalarını (%36.4), bilgi eksikliğini (%27.3) ve ilaçların iyileşmede etkili olacağına inanmamalarını (%13.6) neden olarak gösterdikleri görülmektedir. Tedaviye Uyumu Etkileyen Faktörler: Tedaviye uyumu etkileyen faktörler incelendiğinde; 8 yıldan az eğitim alanların (Tablo 3), sosyal desteği olmayanların (Tablo 4), sosyal güvencesi olmayanların (Tablo 5), Beck Depresyon Ölçeği belirtileri 18 puan ve üzerinde alanların (Tablo 6) tedaviye uyumunun yetersiz (<% 95)olduğu, gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu (Sırasıyla: x2=4.967, x2=3.495, x2=4.02, x2=4.822 , Sd=1, p<0.05) belirlenmiştir. Ayrıca yapılan analizlerde yaş, cinsiyet, medeni durum, çalışma durumu ve hastalığın evresinin tedaviye uyumu etkilemediği belirlenmiştir (p>0.05).

TARTIŞMA
HIV/AIDS hastalığında tedaviye uyum, tedavide başarılı sonuca ulaşılması açısından anahtar bir role sahiptir. Çünkü uyum davranışı hem hastalığın ilerlemesini yani AIDS gelişmesini geciktirmekte hem de engellemektedir. Tedaviye tam uyum gösteren hastalarda plazma viral yükü 0’a kadar düşmektedir. Bu durum hastaların yaşam kalitesini ve hayatta kalma süresini olumlu yönde etkilemektedir (15).
Araştırma sonucunda, hastaların % 61.1’inin tedaviye uyumlarının yetersiz olduğu (<%95) belirlenmiştir. Araştırmada hastaların yarıdan fazlasının tedavi programına uymaması, gelecekte oluşabilecek ilaca dirençli HIV enfeksiyonu gelişme riski açısından önemli görülmektedir. Aynı zamanda bu bulgu, hastaların prognozunun olumsuz yönde etkilenmesi açısından da dikkatli olunmasını gerektirmektedir. Literatürde hastaların tedaviye uyum oranlarının incelendiği çalışmalarda genellikle son bir-iki hafta içinde ilaçlarını unutma sıklığı incelenmiş (2,3,14,18) ve tedaviye uyum oranının % 50-80 olduğu görülmüştür. Araştırma sonucunda belirlenen tedaviye uyumlu hasta oranının düşük olması Türkiye’deki hastaların sosyoekonomik düzeylerinin çok düşük olmasından (12), sosyal güvencelerinin olmamasından (13) ve hastalığa ilişkin damgalanmadan kaynaklanıyor olabilir. Çünkü araştırma kapsamındaki hastaların bir bölümünde sosyal güvencesinin olmasına karşın iş arkadaşları tarafından durumunun öğrenileceği endişesiyle tedaviye uyumsuzluk tespit edilmiştir. Literatürde de hastalığa ilişkin stigma korkusu nedeniyle ilaçları saklama ve iş yerinde kullanamama sonucu tedaviye uyumsuzluk gelişebileceği bildirilmektedir (1,2,3,4). Araştırma sonucunda hastaların %27.3’ünün tedaviye uyumun önemi ve tedaviye uyumsuzluğun sonuçları açısından yeterli bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir. Hastaların tedaviye uyumunun artırılması açısından bilgi gereksinimlerinin karşılanması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Verilecek eğitimin hastaların öğrenim düzeyine göre planlanması tedaviye uyumu artırmak açısından önemli bir ayrıntıdır. Çünkü öğrenim düzeyi 8 yıl ve altında olanların tedaviye uyumsuzluğunun daha fazla olduğu (%80.0) belirlenmiştir. Bu bulgu, literatürle de uyumludur (1,3,8,19). Türkiye’de hemodiyalize giren hastaların tedaviye uyumsuzluk nedenlerinin incelendiği bir çalışmada da hastaların %58’inin yeterince bilgi sahibi olmadıkları ve % 42’sinin maddi olanaksızlıklar nedeniyle tedaviye uyumda zorlandıkları saptanmıştır (23). Hastaların sosyoekonomik düzeylerinin tedaviye uyumu etkilediği bildirilmektedir. Gelir düzeyi yükseldikçe tedaviye uyum da artmaktadır (17). Araştırmada ailenin gelir durumu arttıkça hastaların tedaviye uyum düzeyinde artma görüldüğü belirlenmiştir. Ülkemizde düşük gelir düzeyinin indikatörü olarak kabul edilebilecek yeşil kart kullanıcılarının ve sosyal güvencesi olmayanların tedaviye uyumda yetersiz (%83.3) olmaları bulgusu literatürle de uyumludur (12,13,14,17,18,21). Hastaların uygulanan tedaviye olan inançları da uyumu etkilemektedir. Sağlık psikolojisinin alanı olan hastalığa ilişkin tutumların tedaviye etkisi konusunda HIV (+) hastalarla yapılmış çalışma sayısı çok azdır. Yapılan bir çalışmada ilacın etkinliğine inanmanın uyumu artırdığı belirlenmiştir (24). Araştırmanın sonucunda tedaviye uyum göstermeyen hastaların %13.6’sının tedavinin etkili olacağına inanmamalarını belirtmeleri bu bulgu ile paralellik göstermektedir. Tedaviye uyumu etkileyebilecek psikososyal faktörler birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Yapılan çalışmalarda (1,3,4,8,18,24) hastaların yaş, cinsiyet, medeni durum, etnik köken gibi özelliklerin tedaviye uyumu etkilemediği; ancak hastaların aldığı sosyal desteğin niteliğinin ve depresyon belirtilerinin düzeyinin tedaviye uyumu etkilediği belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar literatürle uyumludur. HIV(+) ve AIDS hastalarında gelişen depresyon belirtileri hastalığın her aşamasında ortaya çıkabilmektedir. Hastaların yardım arama davranışlarını, tedaviye uyumunu ve sonuçta yaşam kalitesini olumsuz etkilediği için depresyon belirtilerinin erken tanınması ve müdahale edilmesi gereği vurgulanmaktadır (1,4,18). Sternhell (2002)’in yaptığı çalışmada psikiyatrik morbidite ile tedaviye yetersiz uyum arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (17). Fiziksel hastalıklara bağlı olarak gelişebilecek ruhsal sorunların önlenmesi ve erken tedavisi için, enfeksiyon hastalıkları kliniği çalışanlarının Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi birimiyle işbirliği içinde olmaları hastaların tedaviye uyumunu kolaylaştırmada yardımcı olabilecektir.

SONUÇ VE ÖNERİLER
HIV(+) ve AIDS’li hastaların tedaviye uyumlarını etkileyen psikososyal faktörlerin incelendiği araştırma sonucunda, hastaların %61.1’inin tedaviye uyumunun yetersiz olduğu, 8 yıldan az eğitim alanların, sosyal desteği olmayanların, sosyal güvencesi olmayan ya da yeşil kartı olanların ve depresyon belirti düzeyi yüksek olanların tedaviye uyumlarının yetersiz olduğu belirlenmiştir.

Araştırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda;

KAYNAKLAR
1. Kalishman SC., Ramachandran B., Catz S. Adherence to Combination Antiretroviral Therapies in HIV Patients of Low Health Literacy. J Gen Intern Med 1999, 14:267-273.
2. Kemppainen JK. Levine RE., Mistal M., Schmidgall D. HAART Adherence in Culturally diversi Patients with HIV/ AIDS: A Study of Male Patients from a Veteran’s Administration Hospital in Nothern California. AIDS Patient Care and STDs 2001, 15(3):117-126.
3. Proctor VE., Tesfa A., Tombkins DC. Barriers to Adherence to Higly Active Antiretroviral Therapy as Expressed by People Living with HIV/AIDS. AIDS Patient Care and STDs 1999 , 13(9):535-544.
4 Sclare A., Bayoumi AM., Oh P., Risebrough N., Shear N., Tseng AL. Clinical and Economic Implications of Non-Adherence to HAART in HIV Infection. Dis Manage Health Outcomes 2002, 10(2): 85-91.
5. Baykam N. Antiretroviral Tedavide Uyum Sorunu. I. Ulusal AIDS Savaşım Sempozyumu 28 Kasım-1 Aralık 2002 Ankara, Sempozyum Özet Kitabı: 36-37.
6. Friedland GH. Adherence : The Achilles Heel of Highly Active Antiretroviral Therapy. Improving The Management of HIV Disease 1997, 5 (1):1-5.
7. Kelly JF., Otto-Salaj., Sikkema LL., Pinkerton KJ., Bloom SD., Fredecick R. Implications of HIV Treatment Advances for Behavioral Research on AIDS Protease Inhibitors and New Challenges in HIV Secondary Prevention. Health Psychology 1998, 17(4): 310-319.
8. Catz SL., Heckman TG., Kochman A., Dimarco M. Rates and Correlates of HIV Treatment Adherence Among Late Middle-Aged and Older Adults Living With HIV Disease. Psychology, Health and Medicine 2001, 6(1):8-27.
9. Murphy DA., Roberts KJ., Martin DJ., Marelich W., Hoffman D. Barriers to Antiretroviral Adherence Among HIV-Infected Adults. AIDS Patients Care STDs 2000, 14(1): 47-58.
10. Wright MT. The Old Problem of Adherence: Research on Treatment Adherence and Its Relevance For HIV/AIDS. AIDS Care 2000. 12 (6):255-267.
11. Blechner M. Hope and Mortality:Pschodynamic Approaches to AIDS and HIV. Psychoanalytic Psychology, Winter 2000, 17(1);190-193.
12. Dokuzoğuz B. AIDS’in Tedavisi ve Klinik Sorunlara Çözüm Önerileri. Tedavi Öncesi Sorunlar ve Çözüm Önerileri. 5. Türkiye AIDS Kongresi (Uluslararası Katılımlı) 12-14 Kasım 2001 İstanbul, Kongre Kitabı: 30-34.
13. Nazlıcan Ö. Tedaviye Başlayan HIV/AIDS Hastalarında Tedavi Sonrasında Gelişebilen Sosyal ve Ekonomik Sorunlar. 5. Türkiye AIDS Kongresi (Uluslararası Katılımlı) 12-14 Kasım 2001 İstanbul, Kongre Kitabı: 35-38.
14. Chesney MA., Chambers DB., Ickovisc JR. Self Reported Adherence to Antiretroviral Medications Among Participants in HIV Clinical Trials: The AACTG Adherence Instruments. AIDS Care 2000, 12(3):255-266.
15. Garcia de Olalla P., Knobel H., Carmona A., Guelar A., Lopez-Colom JL., Cayla JA. Impact of Adherence and Highly Active Antiretroviral Therapy on Survival in HIV-Infected Patients. J Acquir Immune Defic Syndr 2002, 30(1): 105-110.
16. Israelski D., Gore-Felton C., Power R., Wood MJ., Koopman C. Sociodemographic Characteristics Associated with Medical Appointment Adherence Among HIV-Seropositive Patients Seeking Treatment in a Coutry Outpatient Facility. Prev Med 2001, 33(5): 470-475.
17. Sternhell PS., Corr MJ. Psychiatric Morbidity and Adherence to Antiretroviral Medication in Patients with HIV/AIDS. Aust NZJ Psychiatry 2002, 36(4): 528-533.
18. Stone VE. Strategies for Optimizing Adherence to Highly Active Antiretroviral Therapy: Lessons From Research and Clinical Practice. Clinical Infectious Diseases 2001, 33, 865-872.
19. Pinheiro CA., De-Carvalho-Leite DJ., Drachler ML., Silveira VL. Factors Associated with Adherence to Antiretroviral Therapy. HIV/AIDS Patients: A Cross-Sectional Study in Southern Brazil. Braz J Med Biol Res 2002, 35(10): 1173-1181.
20. Ho CF., Fong OW., Wong KH. Patient Self-Report As a Marker of Adherence to Antiretroviral Therapy. Clinical Infectious Diseases 2002, 34:1534-1535.
21. Savaşır I., Şahin N.H. Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları.1997:23-38.
22. Öner N. Türkiye’de Kullanılan Psikolojik Testler. İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Basımevi . 1994:461-465.
23. Durna Z., Özcan Ş., Erdoğan N., Yeşiltepe G. Düzenli Hemodiyaliz Tedavisi Gören Hastaların yaşam Kalitesi ve sosyal Destek Düzeyleri. Hemşirelik Forumu 2000, 3(2); 6-14.
24. Roberts KJ., Mann T. Barriers to Antiretroviral Medication Adherence in HIV Infected Women. AIDS Care 2000, 12(4):377-387.

"ÜNİVERSİTE GENÇLİĞİ ARASINDA HIV/AIDS’IN ÖNLENMESİ VE AKRAN EĞİTİMİ" PROJESİNE İLİŞKİN

Nurten Karaca
Hacettepe Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü
Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı

UNICEF destegi ile Ankara AIDS Savaşım Derneği ve Hacettepe AIDS Tedavi ve Araştırma Merkezi (HATAM) işbirliği ile sürdürülen Üniversite Gençliği Arasında HIV/AIDS’in Önlenmesi: Akran Eğitimi Projesinde yer almak çalışmalarımızın ilk adımıydı. Pek çok arkadaşım gibi benim için de yeni bir kavramdı "akran eğitimi ". Bu sadece çalışmalar sonunda arkadaşlarımızla gireceğimiz yoğun iletişimin kanalıydı, mesajımızı ise HIV/AIDS oluşturuyordu. Neyi nasıl ileteceğimiz sorusuyla başladığımız yolun sonunda iki cevap vardı elimizde: "HIV/AIDS ve Akran Eğitimi". Toplumumuzda bilginin kısıtlı, eğitimin sınırlı, bakış açısının dar olduğu bu hastalığı; HIV/AIDS ’i lider akran eğitimcileri olarak bir ay boyunca her yönüyle inceledik, irdeledik.
Projenin en önemli aşamasını bir aylık eğitim çalışmasının ardından bizim yapacağımız çalışmalar oluşturuyordu. Hastalığa ket vurmada bize düşen sorumluluk; arkadaşlarımızın hastalığa ilişkin bilgilerini artırmak, hastalıktan zarar görenlere yönelik olumlu tutumlar geliştirmelerini sağlamak ve hastalığın önemine ilişkin onlarla iletişime geçmekti.
Toplum sağlığının korunması ve iyileştirilmesi amacıyla ve bu projede yer almam nedeniyle arkadaşlarıma ulaştım. Arkadaşlarımla bilgilerimizi paylaşırken sorularımızın ve cevaplarımızın da paylaşıldığı hatta zaman zaman bunlar üzerinde küçük tartışma ortamlarının doğduğu ve dolayısıyla ilginç fikir ve önerilerin ortaya atıldığı yoğun bir etkileşim ortamı paylaştık. Yanlış bilgilerimizi beraber düzeltirken toplumca sahip olduğumuz önyargılarımızı beraber tespit edip, değişimine ilişkin çözümleri bulmaya çalıştık. Ülkemiz açısından hastalığın önemini TV kanallarında rastladığımız haberleri irdeleyerek kavramaya çalıştık. Zaman zaman soru sormada zorluklar yaşadığıma tanık oldum. Bu durumun farkında olduğumda onlara yardım ederek bu zorluğu aşmaya çalıştım. Örneklerin kendimizin dışından verilmesi, olayların bizim dışımızdaki bir dünyada geliştiği gibi bir algı içinde olma, kendimizi olaylardan soyutlama, hastalığı bizden çok uzakmış gibi düşünme zaman zaman karşılaştığım zorluklardandı. bazılarıydı.
Sanırım bu çalışmaların en güzel yanı aldığım olumlu dönütlerdi. Paylaşımımızdan haberdar olan arkadaşların bu çalışmalardan kendilerinin de faydalanmak istediklerini söylemeleri, çalışmaların neden yapıldığına ilişkin pek çok sorunun gelmesi, konuyla ilgili sorular sormaları, paylaşımda bulunduğum arkadaşlarımın benzer uygulamaların Hepatit B gibi başka hastalıklar için yapılmasını talep etmeleri dikkatleri çekmeyi başarmam açısından ve ulaştığımız nokta açısından mutluluk vericiydi. Gazete ve dergilerden aldıkları HIV/AIDS ile ilgili yazılardan bana da getirmeleri, internette, haberlerde yer alan vakalardan haberdar etmeleri, duydukları bir gelişme ya da olayı benimle paylaşmaları, ellerine geçen HIV/AIDS ile ilgili broşürlerden, kitapçıklardan bana da getirmeleri benim açımdan tatmin edici geri bildirimlerdi.
Belki HIV/AIDS’ e ilişkin bilgilerimiz az, eğitimimiz yok ama her geçen gün Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler, Halk Sağlığı uzmanları, gönüllü kuruluş ve dernekler olmak üzere konuyla ilgilenen herkesin duyarlı çalışmaları toplumca konuya eğilmemizi sağladı. 28 Kasım-1 Aralık I.Ulusal AIDS Sempozyumu’ndan yükselen sesler, 1 Aralık’ın medyadaki yankıları, Bor’un dar caddesinde Ocak’ın 26’sı olmasına rağmen "Güvenli bir cinsel yaşam için kondom kullanınız." yazısının hala inmemiş olması bir yerlerde bir şeylerin yapılmakta olduğunun kanıtıydı adeta. En bariz örneği olarak da tamamen gönüllüğün esas olduğu Üniversite Gençliği Arasında HIV/AIDS ’in Önlenmesi ve Akran Eğitimi projesini verebiliriz sanırım. Böyle bir eğitim çalışmasında yer almaktan, pek çok arkadaşımla bilgilerimi paylaşmaktan ve hala paylaşıyor olmaktan, pek çok olumlu dönüt almaktan çalışmaların "kelebek etkisi" yaratıyor olmasından dolayı büyük mutluluk duyuyorum. HIV/AIDS’ siz bir dünyaya ulaşmak umuduyla ve yeni projelerde yer almak dileğiyle hoşçakalın. on AIDS", Lyn R. Frumkin, M.D.,Ph.D. and John M. Leonard, M.D., Health Information Press, Third Edition, Los Angeles, California’dan yapılmıştır.

AIDS SAVAŞIM DERNEĞİ

Dr. Haluk Pektaş
AIDS Savaşım Derneği
Yönetim Kurulu Üyesi

AIDS konusunda Türkiye’de ilk sivil örgütlenmelerden olan AIDS Savaşım Derneği, AIDS savaşımına katkıda bulunmak düşüncesi ile 1992 yılında İstanbul’da kurulmuştur. Derneğin çoğunluğu İstanbul’dan 650’den fazla kayıtlı üyesi bulunmaktadır. Üniversitelerde öğretim üyesi olan tıp, eczacılık, diş hekimliği, hemşirelik, biyoloji, hukuk, ekonomi, iletişim gibi çeşitli dallarda öğrenim görmüş üyeler yanında, toplumun çeşitli kesimlerinden HIV/AIDS’e duyarlı kişilerden oluşan bir üye profili vardır. Üyelerimiz arasında üniversite öğrencisi olan gençler de bulunmaktadır. Bu gençlerin bazıları dernek etkinliklerinde aktif görev almaktadır. AIDS Savaşım Derneği’ne, T.C. Bakanlar Kurulu tarafından "Kamu Yararına Dernek" statüsü verilmiştir. Ayrıca AIDS Savaşım Derneği ICASO (International Council of AIDS Service Organisations) ve EUROCASO (European Council of AIDS Service Organisations)’un üyesidir.
HIV/AIDS savaşımına yurdumuzun çeşitli illerinden katılmak isteyen, çoğu üniversitelerde öğretim üyesi olan duyarlı kişilerin kuruculuğunda, AIDS Savaşım Derneği’nin statüsünde başta Ankara ve İzmir olmak üzere ülke genelinde 20 ilde şube adıyla ayrı ayrı AIDS Savaşım Dernekleri kuruldu. Bu dernekler toplumu bilgilendirme ve duyarlılaştırma konusunda başarılı çalışmalar yapmaktadırlar. AIDS Savaşım Derneği kuruluşundan bu yana aşağıdaki amaçları gerçekleştirebilmek için çalışmıştır. Bunlar;

• HIV/AIDS ile yaşayanlar,
  
• HIV/AIDS ile yaşayanların aileleri,
  
• Gençler,
  
• Öğrenciler,
  
• Öğretmenler,
  
• Din adamları,
  
• Emniyet görevlileri,
  
• Ordu mensupları,
  
• Farklı cinsel davranışları olan kişiler,
  
• Seks işçileri,
  
• Değişik meslek grupları. (Topluma önderlik edenler, mesleği nedeni ile riskli davranışlarda bulunabilecek kişiler)
  
• Sağlık çalışanları,
  
• Damar içi madde bağımlıları gibi bir çok gruba eğitim vermektedir.

SORULAR VE CEVAPLARLA HIV/AIDS

Dr. Aygen Tümer
Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araştırma Merkezi
(HATAM) Koordinatörü

SİTOMEGALOVİRÜS (CMV) NEDİR?
Sitomegalovirüs (CMV) herpes virüs ailesinin bir üyesidir. CMV, normal immün sisteme sahip kişilerde nadiren patojen olarak ortaya çıksa da, AIDS basamağına ulaşmış vakalarda yaygın olarak görülen ve zihin fonksiyonlarını yok eden bir infeksiyona neden olmaktadır. Pekçok kişi bu virüsle hayatlarının erken döneminde asıl olarak yakın temas yolu ile infekte olmaktadır. Bu durumda hastalığın kliniği hafif seyretmekte ve hastalık nadiren ortaya çıkmaktadır. Kişi bir kere infekte olunca, virüs vücutta hep kalmaktadır. Bir malign olay sonucu, tıbbi müdahale sonrası veya HIV infeksiyonunda oluşan immün yetmezlik sonucu, virüs reaktive olup hastalık yapar hale gelebilmektedir. CMV hastalığı AIDS basamağına ulaşmış hastalarda ve CD4 hücre düzeyi 50/mL altında olunca ortaya çıkmaktadır. CMV’nin en sık ortaya çıkışı, gözün arkasındaki sinir tabakasının bir infeksiyonu olan retinitlerle olmaktadır. Bu durum HIV/AIDS hastalarının yaklaşık 1/3’ünü etkilemekte ve eğer tedavi edilmezse genellikle körlükle sonuçlanmaktadır. Diğer klinik durumların arasında; CMV pnömonisi, kolit (kalın bağırsak infeksiyonu), ensefalit ve nadiren adrenalit (böbrek üstü bezi infeksiyonu) yer almaktadır. Kolit, karın ağrısı ve ishal ile birlikte seyretmekte, ensefalit, başağrısına ve diğer nörolojik anomalilere yol açmaktadır. Adrenalit ise düşük kan basıncına neden olmaktadır.
CMV tanısı, kültürden izole edilerek veya infekte dokuda mikroskopik olarak konulabilmektedir. Üç ilaç, foskarnet, gansiklovir ve sefpodovir retinit tedavisinde kullanılmakta ve başarı elde edilmektedir. Bu ilaçlar körlük oluşmasını önleyebilmekte veya geciktirebilmektedirler ve herbiri belli bir zaman kısıtlaması olmadan damar içi uygulama gerektirebilirler ve yan etkileri çok fazla değildir. Oral gansiklovir profilaktik olarak kullanıldığında infekte bireylerde CMV oluşma riskini azaltmakta, ancak ortadan kaldırmamaktadır. Henüz CMV ile infekte olmamış bir kişiyi korumanın en iyi yolu, onu CMV infekte bir vericinin kan ürünleri ile olabilecek bir transfüzyondan korumaktır. HIV/AIDS hastaları arasında CMV infeksiyonu prevalansı yine de yüksek olup, otopsilerde hastaların %90 kadarı CMV infeksiyonu bulgusu taşımaktadır.

PROGRESİF MULTİFOKAL LÖKOENSEFALOPATİ NEDİR?
Progresif multifokal lökoensefalopati (PML), HIV/AIDS hastalarının %4-7’sinde görülen viral bir hastalıktır. PML’li hastalarda ekstremitelerde progresif güçsüzlük, koordinasyon bozukluğu, görme keskinliğinde azalma ve ileri demans gibi nörolojik şikayetler olmaktadır. Klinik durum, ilk defa izole edildiği hastanın onayı ile "JC virüs" diye anılan bir virüsle infeksiyon sonucu gelişmektedir. Virüs beynin uyumlu çalışması için gerekli hücreleri harap etmektedir.
Erişkinlerin yaklaşık %60’ı çocukluk çağında infekte olduktan sonra JC virüsünü vücutlarında inaktif bir formda hep taşımaktadırlar. Hasta AIDS basamağına ulaştığında yani ileri immün yetmezlik ortaya çıktığında latent virüs tekrar ortaya çıkabilmektedir. HIV/AIDS hastalığından önce PML vakaları nadir görülmekte idi ve bunlar HIV infeksiyonu dışında başka bir duruma bağlı olarak gelişen immün supresyonlu hastalarda görülmekte idi. Latent virüsün aktive olmasının engellenmesi, altta yatan immün yetmezliğin azaltılması mümkün olabilmektedir. PML için spesifik bir tedavi bulunmamaktadır.

NON-HODGKİN LENFOMALAR NELERDİR?
Lenfomalar, bir çeşit lenfosit kanseridir. HIV infeksiyonunda görülen lenfomalar genellikle antikor salınımından sorumlu olan B-tipi lenfositlerin maligniteleridir. Hodgkin hastalığı diye adlandırılan bir lenfoma türü, patolojik görüntüsü, klinik seyri ve tedaviye olan cevabı ile diğer lenfomalardan ayırt edilebilmektedir. HIV infeksiyonunun ileri evrelerinde, hastaların %10’una yakını Hodgkin-dışı (Non-Hodgkin) Lenfomaya yakalanabilirler. Antiretroviral tedavinin ortaya çıkması ile epideminin başlarında görülmeyen maligniteler daha sık gözlenmeye başlamıştır.
Lenfomaların ortaya çıkması HIV/AIDS hastalığının doğal seyrinde bir değişiklik olduğunu göstermemektedir. Hastaların artık hastalığın ileri devrelerinde ortaya çıkabilecek immün yetmezliğin etkilerini görecek kadar uzun yaşadıklarını göstermektedir.
Bu maligniteler için uygulanan tedavi nadiren tam kür elde edilebilecek bir tedavidir. Çünkü, tedavi protokolleri sıklıkla immün sistemi harap eden ilaçları içermektedir, halbuki HIV infekte hastalar normal immün sisteme sahip kişilerden daha az kemoterapi almalıdırlar. En iyi kemoterapilerden bazıları %50 oranında bir tedavi sağlamaktadırlar. HIV infekte hastalar, sağlam immün sistemli kişilerde nadiren görülen beyin lenfomalarına tutulabilmektedirler. Bu maligniteler beyne uygulanan radyoterapiden çok fazla fayda görmemektedir. Tercüme; "Questions and Answers on AIDS", Lyn R. Frumkin, M.D., Ph.D. and John M. Leonard, M.D. Third edition. Health Information Press, Los Angeles, Californiz 90010 yapılmıştır.